CIC Colectivo La silla

CIC Colectivo La silla
Chile

Programa de Literatura en TV

miércoles, 4 de junio de 2008

Graciela Huinao

SALMO 1492

NUNCA FUIMOS
EL PUEBLO SEÑALADO
PERO NOS MATAN
EN SEÑAL DE LA CRUZ.

SALMO
WARANKA, MELI PATAKA, AILLA MARI EPU

TURPU NGÜNEL
TROKIÑCHENOFEL IÑCHIÑ
WELU LANGÜMNGEKEIÑ
KÜRUZ ÑI DUAM MEU.

***

LA LAGARTIJA

ANTE MÍ
ENTIBIA SU CARNE
CON MI SOL
DE CADA DÍA.


CHI FILLKÜÑ


TRAF IÑCHE
PETU EÑUMALUWI
TA ÑI ANTÜ MEU
FILLKE ANTÜ.

***

LA VOZ DE MI PADRE

EN LENGUAJE INDÓMITO
NACEN MIS VERSOS
DE LA PROLONGADA
NOCHE DEL EXTERMINIO.

TA ÑI CHAU ÑI DUNGUN

ÑOMUMNGENOCHI DUNGUN MEU
ENTUKEN ÑI DUNGUN
ALUÑMALECHI PUN MEU
APUMNIENGEAM.


***

LÁGRIMAS

LA LLUVÍA
PENETRA HUESOS
AL SUR DE MI MIRADA.


KÜLLE

CHI MAWÜN
FOROKONI
ÑI WILLI LELIN MEU.

***



LOS GANSOS DICEN ADIOS
A mi abuelo Adolfo Huinao.

En los ojos de mi abuelo Williche
navegaba el miedo.
Tan solo al morir
apagó ese brillo tímido.
Lo que la naturaleza no pudo
apagar en mi memoria
el color de archipiélago
agarrado en su rostro.
Abuelo, para serte fiel
no recuerdo el día exacto.
Sólo veo a los gansos
abriendo y cerrando
sus alas por la pampa.
Mi corto andar abuelo
no entendió
el origen de tus palabras.
Anciano como eras
me alzaste del suelo
y de tu boca nació la muerte
desembarcando en tu playa.
Tu padre y tu hermano
remaron al sacrificio.
Mientras su madre y mi abuelo
alcanzaron la orilla del hambre.
No hubo eco en la montaña
fueron tan calladas tus palabras.
Pero mi niñez asustada
se acurrucó al alero de sus años.
Abracé la pena de tus ojos
y juntos miramos la pampa:
Una isla con sus gansos
en los ojos de mi abuelo se quedó
en la última mirada.
Abuelo, hoy sé
nunca fuiste Williche
tu origen *Chono o Kawaska
no subió al bote
el día que robaron tu tierra
y tu raíz.
Ahora entiendo
la pena de tus ojos.
De tu origen navegando
en el gran cementerio
del Pacifico Sur.

* Pueblos del extremo sur, vivían en canoas por los canales.



ADIOS PI CHI PU KANZU
Ta ñi laku Adolfo Huinao.

Ta ñi williche nge meu
tangkituyawi chi llükan.
Lalu müten ula
ñami feichi llükalen.
Chi mapu ñi pepi
ñamumelnoeteo
chi ad fütake wapi
tuukülen ñi ange meu.
Laku, ñi rüfngeael
kimlan chem antüngefel.
Re penien chi pu kansu
nülan ka trapumün
ni müpü lelfün meu.
Ñi pichintu trekan
laku kimlai
cheu ñi tuwün ñi dungun.
Füchachefel eimi
witrañpürami püllü meu
ka ta mi wün meu tripai chi lan
konpumeken ta mi ina lafken.
Ta mi chau ka mi peñi
tangkituingu kutrankawün.
Petu mi ñuke ka ñi laku
witrañpürami inaltu meu chi ngüñün
Ngelai aukiñ mawida meu
rume ngüfi ta mi dungun.
Welu ñi pichikafel llükalei
makulluwün mi pu tripantu meu.
Pangkon chi weñangkün mi nge meu
ka mür leliyu chi lelfün
Laku, fachiantü kimün
turpu mi willichengenofel
ta mi tuwün Chono kam Kawaskar
püralai chi tangki
feichi antü mi weñeñmangen
mi mapu ka ta mi folil.
Feula kimün
chi weñangkün mi nge meu.
Mi tuwün tangkituyawi
chi füta eltun meu
chi willi füta lafken meu.

***
Graciela Huinao nace en Rahue, territorio williche y desde el vientre de mi madre empecé a escuhar los relatos y cuentos de mi pueblo. "La loika" fue mi primer peldano en esta dificil escala literaria, Luego fue mi primer libro bilingue "Walinto" en lengua williche "Lugar de patos" y después 6 relatos williche aparecieron con la "La nieta del brujo".

No hay comentarios:

FEEDJIT Recommended Reading